Den Haag demonstratiestad: 'Eerste protest op het Malieveld was pro-regering' (2024)

DEN HAAG - Boze boeren, studenten, coronademonstranten en klimaatactivisten. In Den Haag is de afgelopen maanden flink gedemonstreerd. Het lijkt alsof mensen bozer zijn dan ooit tevoren, maar de Hofstad kent een rijkgevuld demonstratieverleden, zegt Diederik Smit, historicus aan de Universiteit Leiden. De Haagse persfotograaf Jos van Leeuwen (74) maakte tientallen van die demonstraties van dichtbij mee.

Wie aan demonstraties in Den Haag denkt, denkt misschien aan de krakersrellen in de jaren '80 of de protestmarsen van Zuid-Molukkers in de jaren '70. Maar in Den Haag komen mensen al meer dan honderd jaar samen om hun boosheid op (of zelfs tevredenheid met) de overheid te uiten. Volgens Smit kwam het concept van de massademonstratie rond het einde van Eerste Wereldoorlog op gang in Nederland.

'Toen had je de Rode Dinsdagen, demonstraties van socialisten die pleitten voor algemeen kiesrecht', vertelt hoogleraar Diederik Smit. 'Het idee van die demonstraties was om met een volksmassa naar het Binnenhof te trekken om petities aan te bieden.' Volgens Smit is zelfs het hedendaags fenomeen om politici thuis op te zoeken niet nieuw. 'In die tijd liepen ze, protestliederen zingend, door de straat van minister Heemskerk.'

De overheid greep hard in tegen de socialisten en riep het leger op om het Binnenhof veilig te stellen. Smit: 'Er worden in deze tijd door heel Europa aanslagen gepleegd door radicalen. De overheid is bang dat dat in Nederland ook zal gebeuren.' Maar volgens Smit deden de socialisten er alles aan om zich niet dreigend op te stellen. 'Ze kleedden zich netjes en gedroegen zich fatsoenlijk. Bij deze demonstraties liep het ook zelden tot nooit uit de hand.'

Dat gebeurde pas na de Tweede Wereldoorlog, legt Smit uit. 'Dan komt het vaker tot opstootjes en besluiten de autoriteiten ertoe om demonstraties te verplaatsen van het plein voor de Ridderzaal naar het Malieveld.' In de jaren die volgen werden demonstraties steeds vaker geweldadig.

Persfotograaf Jos van Leeuwen heeft in zijn zestig jaar in het vak veel van die demonstraties meegemaakt. Op zijn zestiende begon hij als fotograaf bij de Haagsche Courant. Niet alleen demonstraties, maar ook schietpartijen, branden, steekpartijen en aanrijdingen legt hij vast. En gelukkig soms ook leuke dingen, zoals een deftig bal in het Kurhaus.

'Het begon allemaal klein, in de jaren '70. Boze kolenboeren. En Papoeaas', klinkt het enthousiast. Daarna werd het allemaal groter. 'Och, ik heb zoveel gezien. Een enorme politiedemonstratie waarbij de petten door de lucht vlogen, een boze brandweer die het hele Binnenhof onder het schuim zette. Boze taxichauffeurs op het Malieveld. Tenten die daar werden opgezet. Alles.'

De blijvende aantrekkingskracht van het Malieveld als demonstratieplek kent volgens Smit zijn oorsprong in de Rode Dinsdagen. 'In november 1918 roept Troelstra (leider van de socialisten, red.) dan in de Kamer dat het hier in Nederland ook tijd is voor revolutie omdat er zoveel onrust in de politiek was.' Dit moment staat bekend als De Vergissing van Troelstra.

Volgens Smit zijn de autoriteiten en hun aanhangers zó geschrokken van de uitspraken van Troelstra dat er een gigantische tegendemonstratie werd georganiseerd. 'Dan komt er een hele grote mensenmassa bijeen op het Malieveld om steun te betuigen aan de de zittende regering en het koningshuis in het bijzonder. De jonge koningin Wilhelmina werd toen in een koets rondgereden langs het veld. De eerste demonstratie op het Malieveld was dus een pro-regering demonstratie.'

De verplaatsing van de demonstratielocatie van het Binnenhof naar het Malieveld in de jaren '70 weerhield demonstranten er niet van om alsnog langs de zetel van de regering te trekken. Zo kwamen in 1974 tienduizenden mensen naar Den Haag toen de populaire radiozender Veronica het zwijgen op werd gelegd door de anti-zeezenderwet. Jos van Leeuwen vertelt daarover alsof het gisteren is gebeurd.

'Niet normaal joh. De demonstratie begon op het Malieveld en ging de hele stad door. Toen de eerste demonstranten terugkwamen op het Malieveld, moesten de laatkomers nog vanaf diezelfde plek vertrekken. Dus de kop en de staart ontmoetten elkaar daar.'

Die demonstratie, van voornamelijk boze langharige jongeren die hun popmuziek niet kwijt wilden raken, staat nog steeds te boek als de grootste ooit in Den Haag. Andere demonstraties die indruk maakten op Van Leeuwen, hadden een heel andere achtergrond.

'Ja, de Zuid-Molukkers. Die vochten voor hun eigen republiek. Dat was eens in de vijf jaar een groot spektakel. Dat was altijd vechten met de politie, daar kon je de klok op gelijk zetten. Ze mochten dan vanaf het Vredespaleis naar de Indonesische ambassade lopen. En dan door naar de Houtrusthallen, waar een bijeenkomst was', zegt Van Leeuwen. Volgens Smit is het in deze periode dat geweld bij demonstraties vaker voor begon te komen.

Dat beaamt ook Van Leeuwen, die zich nog goed herinnert hoe de demonstranten en autoriteiten met elkaar botsten. 'Ja, daarbij is ook voor het eerst het grote waterkanon ingezet. Dat geluid, jongens. Als dat ding ging spuiten, dan hoorde je voordat het water eruit kwam toch een bak herrie, niet normaal.'

En ook de krakers lieten zich in het verleden niet onbetuigd. 'De ontruiming van de Blauwe Aanslag, het voormalige belastingkantoor. Ja, die herinner ik mij ook nog wel. Dat was allemaal zo heftig dat de politie uit Amsterdam moest komen assisteren.'

Maar die hielden er een heel andere werkwijze op na. Van Leeuwen: 'Ja, die begonnen meteen met traangas te spuiten. Want zo deden ze dat daar. Toen heeft de politie gezegd: zo doen wij dat hier niet, dat zijn wij in Den Haag niet gewend.'

De zeer ervaren fotograaf beleefde toch wel wat angstige momenten toen hij zélf midden in een demonstratie belandde. 'Dat ging om boze Koerden. Die liepen vanaf de Turkse ambassade een echte rampspoedtocht door de binnenstad, richting Hollands Spoor waar ik woon. Overal werden er ruiten ingegooid en auto's omver geduwd.'

Hij moest ook zelf in actie komen. 'Ik heb, met mijn armen wijd het verkeer staan tegenhouden. Als een soort politieagent stond ik mijn eigen ruiten te verdedigen. Gelukkig is alles heel gebleven. Nou ja, bij ons dan. Want bij de buren waren alle ruiten kapot en lag de auto op zijn kant.'

Demonstraties en rellen lopen soms dus door elkaar heen. Al zijn rellen zonder directe aanleiding ook geen onbekend fenomeen. 'Je had natuurlijk de zomerrellen (hevige rellen eind jaren '70 rond de Scheveningse Ducdalfstraat, waarbij jongeren de confrontatie zochten met de politie, red.). Dat begon altijd in Spoorwijk en daarna kwam de Woeste Hoogte op Scheveningen, die moesten natuurlijk ook meedoen. En daarna wilden andere wijken het nog eens dunnetjes overdoen. En wat denk je van Oud en Nieuw?'

Volgens Smit kent de demonstratiecultuur in Den Haag 'pieken en dalen'. 'Het zijn dan ook nog eens verschillende vormen: van massademonstraties tot tochten door de stad, tot dag in dag uit voor de deur van de Kamer demonstreren, tot de echte rellen. Die laatste variant komt gelukkig het minst vaak voor.'

Den Haag is niet de enige Europese stad waar tegenwoordig vaker demonstraties uitbreken. Volgens Smit zit heel Europa momenteel in een 'piek', maar is dat niet per se heel ongewoon. 'Het is altijd een breder fenomeen. Die bezettingen zoals je ze in jaren '70 had, komen bijvoorbeeld niet meer voor. Dat zag je toen ook in heel Europa. Die kernwapendemonstraties in de jaren '80 waren ook op meerdere plekken. Nu zie je het weer met corona en andere zaken. De trend van pieken en dalen loopt parallel aan de Europese trend.'

Uiteindelijk zijn 'we' in Den Haag wel wat gewend, vindt Jos. Toch verandert er ook wel iets. 'Je zag het toen Pim Fortuyn overleed, mensen wilden gewoon graag op de vuist met de politie. Dat was toen op het Plein. Dat was óók een soort veldslag met de politie. En laatst met die coronademonstraties weer.'

Daarover gesproken, ook rondom die demonstratie is een trend ontstaan, zegt Van Leeuwen. 'Het is heftiger geworden, ja. Maar het zijn niet altijd de demonstranten die dat veroorzaken. Bij demonstraties die uit de hand lopen zie je steeds vaker dat een bepaalde groep op de grond gaat zitten en dan niet meer weg wil.'

Die groep zorgt er dan voor dat de politie gaat optreden. 'Ja, die mensen staan dan alsnog op en gaan ervandoor. Daarna begint de politie dan met optreden tegen de andere mensen en is het al snel: kijk eens hoe hard de politie optreedt. Maar dan is er al wel gewaarschuwd dat iedereen binnen tien minuten weg moest zijn, maar naar die voorgeschiedenis wordt dan niet gekeken.'

De Haagse routinier is zelf even niet bij de boerenprotesten, deze periode. 'Ik volg ze wel hoor, maar ik ben druk thuis aan het verbouwen. Dus ik fotografeer die demonstraties momenteel niet. Als je daarvan goede foto's wil maken, ben je uren bezig. Dat doe ik dus nu even niet.'

Toch klopt zijn nieuwshart onverminderd door. 'Ja, natuurlijk. Verbouwing of niet, een brand of aanrijding pak ik gewoon nog even mee. Uiteraard', klinkt het bijna verontwaardigd. 'Dat gaat dus ook veel sneller dan zo'n demonstratie.'

Jos van Leeuwen is inmiddels 74, maar denkt nog lang niet aan stoppen. Hij wordt al jaren nauw ondersteund door zijn vrouw Marianne. En dat naar volle tevredenheid. 'Schrijf dat maar op, zonder haar was dit allemaal niet gelukt. Achter iedere succesvolle man staat inderdaad een sterkte vrouw, dat klopt ja', lacht hij.

Lees ook:

'Driekwart Nederlanders vindt boerenacties te ver gaan'

Radio West